Historia Gomulina

Pochodzenie

Istnieją dwie hipotezy dotyczące pochodzenia nazwy wsi. Pierwsza z nich mówi, iż prawdopodobnie nazwa ta wywodzi się od staropolskiego słowa „gomóła”, oznaczającego bryłę miękkiej masy (ziemi, błota lub sera, masła), z kolei druga hipoteza źródła nazwy upatruje w słowie „gomół”, „gomółka”, oznaczającego jelenia po zrzuceniu poroża lub bezrogie bydło. Przypuszcza się, iż ludność zamieszkująca te okolice zajmowała się hodowlą bydła, któremu obcinano rogi i sprzedawano do sąsiadujących Rożyc (Rokszyc). W ciągu wieków nazwa Gomulin zmieniała się i tak do XIX w. funkcjonowały nazwy „Gomolin” lub „Gomólin”.

Początki wsi – czasy piastowskie i wiek XIV – XV

Najnowsze źródła historyczne wskazują, iż Gomulin swymi korzeniami sięga aż do epoki piastowskiej (X – XII w.), kiedy to pełnił rolę wsi służebnej. Jego początki są nierozerwalnie związane z rycerskim rodem Jelitczyków, który w XIV w. był w posiadaniu tych okolic. Gniazdem ojczystym tej rodziny były Majkowice, leżące na lewym brzegu rzeki Pilicy, na południe od Sulejowa. W 1410 r. dziedzic Majkowic podzielił swoje ziemie między dwóch synów: Żegotę, który pozostał na ojcowiźnie i Floriana Szarego, który otrzymał włości w okolicach wsi Woźniki. Wnuk Floriana, Piotr, w lasach woźnickich założył osadę szlachecką Gomolin. W niej to zapoczątkowana została gałąź rodu nazywaną Saryuszami Gomulińskimi.

Wiek XVI – XVIII

Ważnym w historii Gomulina wydarzeniem był zjazd senatorów i szlachty na sejm w Piotrkowie Trybunalskim w maju 1550 r. Na zjeździe tym miała odbyć się debata dotycząca małżeństwa króla Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. Jedną z jego uczestniczek była matka Zygmunta, królowa Bona Sforza, która na miejsce swego pobytu wybrała szlachecki dwór Jelitczyków w Gomulinie. Według opisu z 1881 r. był to dwór „modrzewiowy, bardzo stary, oryginalnej struktury z dwoma bocznymi pawilonami”. Wraz z królową przebywali tam również: wojewoda krakowski Piotr Kmita Sobieński, biskup krakowski Piotr Gamrat, prymas Mikołaj Dzierzgowski, wojewoda poznański Łukasz z Górki, trzy córki Bony: Zofia, Anna i Katarzyna oraz wielu jej stronników. Z dokumentów, które się zachowały, wiadomo także, iż do królowej do Gomulina przybył jej syn Zygmunt August. Król, na prośbę dziedziców gomulińskich, nadał osadzie Gomulin herb. Bardzo cenny podarek pozostawiła po sobie również Bona – były to relikwie św. Mikołaja Biskupa, które przywiozła ze swego rodzinnego miasta Barii we Włoszech. Do 1619 r. były one przechowywane w gomulińskim dworze. W tym czasie ówczesny dziedzic Gomulina, podstoli gostyński Michał Mikołaj Tarnowski i jego żona Katarzyna z Koniecpolskich, przenieśli do Gomulina z Koniecpola nad Pilicą stojący tam drewniany kościół i postawili go na końcu parku dworskiego, na polanie obok kilkusetletniego wiązu (drzewo to rosło do 1987 r.). W kościele tym złożono relikwie św. Mikołaja, który stał się patronem świątyni. Początkowo kościół w Gomulinie był filią piotrkowskiej Fary, a od 1631 r. stał się kościołem parafialnym. Z XVIII w. pochodzi kaplica znajdująca się na cmentarzu, z której przeniesiono do kościoła figurę św. Rocha.

Wiek XIX – XX

W 1827 r. Gomulin liczył 244 mieszkańców zajmujących 28 domów. Do 1863 r. był wsią szlachecką, a od tego roku stał się wsią rządową. Przez kilkanaście lat Gomulin jako gmina pełnił rolę centrum administracji lokalnej, jednak w 1866 r. został on włączony do gminy Szydłów.

W roku 1864 za udział w powstaniu władze carskie zesłały dziedzica gomulińskiego Wawrzyńca Wiśniewskiego na Syberię, zaś jego majątek skonfiskowano. W 1879 r. dziedzic odkupił majątek Gomulin za kwotę 70 000 rubli. W latach 1871 – 1874 został zbudowany nowy, murowany kościół, sfinansowany ze składek parafian. Ok. 1880 r. gomulińska wspólnota parafialna liczyła 970 wiernych zamieszkujących 4 wsie: Cisowa, Gomulin, Zaborów i Żachta. Do nowej świątyni przeniesiono ze starego kościółka ołtarze i pozostałe przedmioty. W tym czasie wybudowano także plebanię, organistówkę i dom dla służby kościelnej. Te dwa ostatnie budynki zburzono w latach 80-tych XX wieku.

Dobra gomulińskie składały się z dwóch folwarków: Gomulin i Żądło o ogólnej powierzchni ok. 806,2 ha. W 1911 r. majątek ostatecznie podzielono. Na skutek tego powstały dwie nowe wsie: Praca i Gomulin – Kolonia. Modrzewiowy dwór z parkiem i ogrodami został zakupiony przez włościanina Wojciecha Michalskiego, który przystosował budynki dworskie do własnych potrzeb. Po I wojnie światowej w 1918 r. po gomulińskim dworze nie ma już śladu.

Warto również wspomnieć o charakterystycznej budowli Gomulina, jaką był wiatrak. Zbudowano go w 1887 r. z drzewa sosnowego. Należał on do ówczesnego właściciela wsi – dziedzica Lisickiego. W 1904 r. został kupiony przez Szymona Tośka, a po jego śmierci w 1936 r. opiekę nad wiatrakiem przejął jego syn – Wincenty Tosiek. Wiatrak przetrwał I i II wojnę światową nie ulegając zniszczeniu na skutek działań wojennych, jednak w 1942 r. uderzył w niego piorun i wiatrak zapalił się. Dzięki pomocy okolicznej ludności został uratowany. Był czynny do 1954 r. – wówczas władze komunistyczne nakazały go zamknąć. Od tej pory budynek systematycznie niszczał. Ostatecznie budowla, a raczej jej resztki, zostały rozebrane w 2000 r. Po wiatraku zostały jedynie cztery koła młyńskie, na których wyryta jest data 1819 r.

Od początku XX w. do 1980 r. mieszkali w Gomulinie Bracia Józefici. Większość z nich tutaj umarła i została pochowana na miejscowym cmentarzu. Z kolei w latach 1934 – 1982 we wsi przebywały Siostry bezhabitowe, zwane „Kudrzankami”, które prowadziły katechezę i zajmowały się zakrystią.

I i II wojna światowa również pozostawiła swój ślad we wsi. W czasie I wojny światowej gomuliński kościół został poważnie zniszczony. Ocalały co prawda cenne obrazy, jednak częściowo doznały uszczerbku. W 1917 r. kościół poddano gruntownej odnowie i po wojnie wrócił on do dawnej świetności. We wrześniu 1939 r. ok. 40% budynków mieszkalnych Gomulina spłonęło w wyniku działań wojennych. Na cmentarzu grzebalnym, który istnieje tam od 1631 r., znajduje się zbiorowa mogiła 12 żołnierzy Wojska Polskiego „Armii Prusy”, poległych we wrześniu 1939 r. W czasie II wojny światowej w Gomulinie w domu Józefa Kwapisza działała tajna organizacja spadochronowa „Michał” pod dowództwem kapitana Mikołaja Arciszewskiego. Za pomocą radiostacji nadawała ona aliantom informacje o przemieszczaniu się wojsk niemieckich. Grupa ta została jednak rozpracowana przez hitlerowców i na skutek tego kilku mieszkańców Gomulina zesłano do obozu koncentracyjnego Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu. Działania organizacji „Michał” zostały opisane w książce Jerzego Ziółkowskiego pt. „Grupa Michał nadaje”.

Bardzo ważnym wydarzeniem w historii Gomulina jest powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w maju 1917 r. Jej założycielem był ksiądz Roman Borowski. Choć początkowo wyposażenie OSP było dość skromne, to z czasem powiększało się i wzbogacało o coraz nowocześniejszy sprzęt. W 1932 r. rozpoczęto budowę Domu Strażaka, który do dziś stoi w Gomulinie. Nowy budynek straży, w którym mieszczą się obecnie sklepy i sala zabaw, został wzniesiony w 1988 r.

Nie mniej istotne jest powstanie szkoły w Gomulinie. Jej początków należy upatrywać w 1863 r., kiedy to miejscem nauki była stara owczarnia. Czytania i pisania uczył wówczas organista, a książki sprowadzał z Warszawy ówczesny dziedzic – Wawrzyniec Wiśniewski. Wkrótce na działce szkolnej wybudowano szkołę, która jednak spłonęła w pożarze. W 1898 r. wzniesiono nowy, drewniany budynek, który przetrwał do 1961 r. Od lipca 1961 r. do sierpnia 1962 r. budowano nową szkołę, a w latach 1995 – 1999 powiększono ją o dodatkowe skrzydło.

Znani w Gomulinie

W Gomulinie gościło wielu znanych z historii Polaków. Należą do nich: kompozytor Stanisław Moniuszko, kompozytor Franciszek Karpiński (autor kolęd, m.in. „Bóg się rodzi”, pieśni „Kiedy ranne wstają zorze”) oraz pisarka Maria Dąbrowska. W 1995 r. w siedzibie Ochotniczej Straży Pożarnej gościł prezydent RP Lech Wałęsa, a 22 czerwca 2008 r. do Gomulina przybył na uroczyste odsłonięcie „Pomnika Pamięci Ofiar Wojny oraz Okupacji hitlerowskiej i stalinowskiej” ostatni prezydent RP na uchodźstwie – Ryszard Kaczorowski.

Zabytki Gomulina

Gomulin może poszczycić się wieloma cennymi zabytkami, wśród których należy wymienić:

• drewnianą kaplicę pod wezwaniem św. Rocha z 1766 r., znajdująca się na cmentarzu grzebalnym. Godny podkreślenia jest fakt, iż jest to najstarszy budynek na terenie gminy Wola Krzysztoporska,
• dom mieszkalny z przełomu XVIII i XIX w. Znajdował się na terenie gospodarstwa Pana Piotra Magiery Gomulin Nr 32, niestety obecnie już nie istnieje,
• kościół pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, wybudowany w miejscu starego kościoła w latach 1871 – 1874 według projektu Symforiana Szpatkowskiego,
• plebanię murowaną, wybudowaną w 1888 r. staraniem księdza Aleksandra Ratyńskiego,
• dwa nagrobki z piaskowca, znajdujące się na cmentarzu grzebalnym; jeden z nich pochodzi z 1880 r. i upamiętnia Bolesława Trzcińskiego, drugi zaś powstał w 1891 r. i spoczywa pod nim Gabriela Wojciechowska.

Ciekawostka

Według najdawniejszych podań i opowieści przez Gomulin przepływała niegdyś Strawa, która brała swój początek z Jeziora Kaszewickiego i płynąc przez stawy suchcickie, moczary woźnickie, wsie: Suchcice, Mzurki, Woźniki, Gomulin płynęła do Piotrkowa.

Źródło:

http://www.wikipedia.org,

http://www.spgomulin.eu.interia.pl,

„Nasza Gmina” Biuletyn Informacyjny Gminy Wola Krzysztoporska,

Opracowanie własne: www.parafiagomulin.pl